Ένα άρθρο για τον Νίκο Μπελογιάννη

του Χρήστου Τσούνια

ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ

Δεν είναι πολλοί εκείνοι οι οποίοι έχουν γίνει πορτρέτοαπό τον Πάμπλο Πικάσο.

 Ένας από αυτούς ήταν ο Νίκος Μπελογιάννης. Γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου του 1915 στην Αμαλιάδα του νομού Ηλείας. Ο πατέρας του, Γιώργος, ήταν μικροβιοτέχνης και η μητέρα του, Βασιλική, νοικοκυρά. Στην Αμαλιάδα θα ολοκληρώσει την εκπαίδευση στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, όπου διακρίθηκε για τις επιδόσεις του.

    Η ζωη του Μπελογιάννη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους αγώνες του ελληνικού λαού και του κομουνιστικού κινήματος, από τηνδεκαετία του 1930 μέχρι και την εκτέλεση του το 1952. Μελετώντας κάποιος τη ζωη του, γνωρίζει και ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας αυτού του τόπου. Το 1929 ψηφίζεται στη βουλή από την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου το τρομοκρατικό αντικομουνιστικό ιδιώνυμο. Το γεγονός ότι ήσουν κομουνιστής εκείνη την εποχή σήμαινε αυτομάτως και τη φυλάκιση και στέρηση των πολιτικών σου δικαιωμάτων και σε πολλές περιπτώσεις, όπως θα δούμε αργότερα, σήμαινε μέχρι και θάνατος, εκτελέσεις , κυνηγητά, εξορίες και άλλα πολλά. Το αστικό κράτος με τρομοκρατία και εκτελέσεις προσπαθεί να καταστείλει το κομουνιστικό κίνημα. Μία από τις πρώτες μαζικές εκδηλώσεις του λαϊκού κινήματος που θα έχει άμεση επίδραση στη ψυχοσύνθεση του Μπελογιάννη είναι η μεγάλη απεργία του Μαΐου του 1934 στην Καλαμάτα, στην οποία στρατός και χωροφυλακή σκοτώνουν 7 απεργούς διαδηλωτές και τραυματίζουν άλλους 26.   Επίσης ξεχωρίζει την ίδια χρονικά περίοδο, ο ξεσηκωμός των σταφιδοπαραγωγών της Ηλείας, της Αχαΐας και της Μεσσηνίας. Στην Ηλεία, ο Νίκος Μπελογιάννης μετέχει ενεργά στους αγώνες των σταφιδοπαραγωγών. Ήδη από το 1932 έχει μπει στη νομική σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών, από όπου όμως θα τον διαγράψουν για την κομουνιστική του δράση, το 1935. Έναν χρόνο νωρίτερα είχε γίνει μέλος του Κομουνιστικού κόμματος Ελλάδας. Την ίδια χρονιά που διώχθηκε από το πανεπιστήμιο θα εκλεχθεί γραμματέας της κομματικής οργάνωσης Αμαλιάδας. Τον Μάρτιο του επόμενου έτους(1936) εξορίζεται στην Ίο για έναν χρόνο. Κατά την παραμονή του στην εξορία δικάζεται, χωρίς το δικαίωμα να μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του στο δικαστήριο, και καταδικάζεται σε 2 χρόνια φυλάκιση για την συμμετοχή του στις κινητοποιήσεις της Αμαλιάδας.

Στις 4 Αυγούστου 1936 ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς καταλύει τους δημοκρατικούς θεσμούς και επιβάλλει ένα αστυνομοκρατούμενο καθεστώς στο οποίο επικρατεί τρομοκρατία και χαφιεδισμός για να εξοντωθεί το ΚΚΕ. Κάτεργα, φυλακές, εξορίες , δολοφονίες και εκτελέσεις βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Τον Δεκέμβριο του 1936 ο Μπελογιάννης συλλαμβάνεται για την δράση του, μαζί με τον σύντροφο του Γιάννη Ντάβο ο οποίος θα εκτελεστεί μερικά χρόνια αργότερα, στις 8 Απρίλη του 1944.Το δικαστήριο καταδικάζει τον Μπελογιάννη σε 3 μήνες φυλάκιση που την εκτίει στον στρατό. Τον Ιούλιο του 1937 δραπετεύει και πηγαίνει στην Πάτρα. 

Το 1938 συλλαμβάνεται ξανά και πηγαίνει στις φυλακές της Αίγινας μέχρι την άνοιξη του 1942, ενώ στη συνέχεια στην Ακροναυπλία. Βρισκόμαστε ήδη στα χρόνια της κατοχής και της αντίστασης και συγκεκριμένα στο 1943 όπου ο Μπελογιάννης ενώ είναι άρρωστος και κρατούμενος στο νοσοκομείο Σωτηρία καταφέρνει και δραπετεύει ξανά και πηγαίνει στην Πελοπόννησο όπου αναλαμβάνει γραμματέας της Κομματικής οργάνωσης της Πάτρας. Μετά την απελευθέρωση ως μέλος του γραφείου περιοχής στην Πάτρα, είναι υπεύθυνος τύπου και διαφώτισης. 

Μετά από τη συμφωνία της Βάρκιζας και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, όλοι οι αγωνιστές της ΕΑΜικής αντίστασης αφέθηκαν έρμαια σε ένα αδυσώπητο πογκρόμ κυνηγητού, βίας, φυλακίσεων, δολοφονιών, εκτελέσεων και εξοριών. Μία σειρά από λάθη, όπως η αποχή του ΚΚΕ από τις εκλογές του 1946, θα οδηγήσουν στον εμφύλιο πόλεμο. Πολλοί πρώην αγωνιστές της αντίστασης αναγκάστηκαν να βγουν στο βουνό καθώς η ζωή κυρίως στα χωριά ήταν αφόρητη για εκείνους. Τον Δεκέμβριο του 1946 ο Μπελογιάννης κατατάσσεται στον ΔΣΕ στην Πελοπόννησο. Τον Φλεβάρη του 1947, έπειτα από κομματική εντολή πηγαίνει στην Μακεδονία όπου τοποθετείται στο γενικό αρχηγείο του δημοκρατικού στρατού και στον τομέα διαφώτισης. Στις επιχειρήσεις του Γράμμου το 1948 τραυματίζεται σοβαρά. Μετά την ήττα του ΔΣΕ ο Μπελογιάννης πάει τον Αύγουστο του 1949 στην Αλβανία, για να καταλήξει στη Ρουμανία. Οι συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί στην Ελλάδα είναι φοβερές για τον λαό. Παντού επικρατεί ένας απίστευτος αντικομουνισμός.

    Το ΚΚΕ έχει διαλυθεί σχεδόν. Η ηγεσία του βρίσκεται στο εξωτερικό. Πολλοί κομουνιστές ακολούθησαν αυτόν τον δρόμο ή βρίσκονται στις

φυλακές και στις εξορίες. Πολύ λίγα στελέχη του κόμματος που βρίσκονται στην Ελλάδα έχουν περάσει στην παράνομη δράση.

27 Νοέμβρη 1949: από το προσωπικό ημερολόγιο του Νίκου Μπελογιάννη: ‘H κατάσταση που παρακολουθώ στην Ελλάδα μου γεννάει μία ανυπομονησία, πότε θα βρεθώ κάτω, αδιαφορώντας για τις συνθήκες και τις δυσκολίες που θα συναντήσω. Δεν είμαστε πλασμένοι εμείς σήμερα για ειρηνική ζωή'.

Η ΚΕ του ΚΚΕ αποφασίζει την αποστολή στελεχών της στην Ελλάδα για την οργάνωση της δράσης του κόμματος και του λαϊκού κινήματος.

 Πρώτη αποστολή είναι αυτή του Μπελογιάννη, αναπληρωματικού μέλους της Κ.Ε. Σύμφωνα με την σύντροφο του  Έλλη  Παπά, ο Μπελογιάννης ήρθε στην Ελλάδα με σκοπό να σταματήσουν πλέον οι εχθροπραξίες και να οδηγηθεί το λαϊκό κίνημα στην κατάκτηση στόχων μέσα από ειρηνικούς πλέον τρόπους. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι ο Γ.Γ. του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης φοβόταν πως στις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ στην Ελλάδα έχουν εισχωρήσει πλέον ασφαλίτες και ανέθεσε στον Μπελογιάννη να τους ανακαλύψει και να τους απομονώσει. Η επικρατέστερη άποψη είναι αυτή που λέει ότι ο Μπελογιάννης ήρθε στην Ελλάδα με εντολή Ζαχαριάδη για να αναδιοργανώσει το κόμμα.

   Το 1950 καταφθάνει στην Αθήνα με πλαστό διαβατήριο και εργάζεται ως καθοδηγητής των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ μαζί με τον Πλουμπίδη και τον Βαβούδη.

    Μετεμφυλιακή Ελλάδα, αντικομουνιστική υστερία από όλα τα κόμματα της αστικής τάξης εκτός από το κόμμα του Νικολάου Πλαστήρα που υποσχόταν ειρήνη και συμφιλίωση στον  λαό, και ψυχρός πόλεμος ανάμεσα σε δύο παγκόσμιες υπερδυνάμεις. Καπιταλισμός από τη μία (ΗΠΑ), υπαρκτός σοσιαλισμός από την άλλη (ΕΣΣΔ). Αυτό είναι το κλίμα μέσα στο οποίο θα παρακολουθήσουμε το χρονικό της σύλληψης και της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη.

Η ΣΥΛΛΗΨΗ: 20 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1950. O Νίκος Μπελογιάννης πήγε εκείνη την ημέρα σε ένα από τα θεωρητικά ασφαλή κρησφύγετα στην οδό Πλαπούτα. Στο παράθυρο του διαμερίσματος υπήρχε ένα σημάδι που δήλωνε ότι το σπίτι ήταν καθαρό από ασφαλίτες Κρεμούσαν ένα σκοινί από το παράθυρο, αυτό όμως είχε διαρρεύσει και στην ασφάλεια.

Οι αστυνομικοί συλλαμβάνουν τον Μπελογιάννη. Ο ίδιος θα τους δείξει μία πλαστή ταυτότητα ενός πολιτικού μηχανικού με το επίθετο Πανόπουλος. Για αρκετό καιρό η ασφάλεια δεν θα καταφέρει να ανακαλύψει ποιος είναι αυτός που συνέλαβαν καθώς ο ίδιος αρνείται πεισματικά να πει έστω και το παραμικρό. Τελικά θα ανακαλύψουν ποιος είναι από τα δακτυλικά του αποτυπώματα όπως ανέφεραν οι ασφαλίτες, όμως πολλοί σύντροφοι του δεν θα δεχθούν αυτήν την εκδοχή καθώς όπως λένε ο Μπελογιάννης φρόντισε να κάψει τα δακτυλικά του  αποτυπώματα. Έτσι υπάρχει η εκδοχή πως κάποιος από τους συγκατηγορούμενους του δεν άντεξε από τα βασανιστήρια και αποκάλυψε την ταυτότητα του. Λίγες μέρες αργότερα στο ίδιο σπίτι θα συλληφθεί και η σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη, Έλλη Παππά.

Έτσι, ο Μπελογιάννης και οι υπόλοιποι σύντροφοι του θα περάσουν από στρατοδικείο για κατασκοπεία και για προσπάθεια να ανατρέψουν το πολιτικό καθεστώς.

«Εχω συγκλονιστεί από το ηθικό μεγαλείο του Μπελογιάννη. Το θεωρώ ανώτερο και από των πρώτων χριστιανών, γιατί ο Μπελογιάννης δεν πιστεύει ότι υπάρχει μέλλουσα ζωή» έγραφε σε επιστολή του προς τον βασιλιά ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδων Βλάχος ζητώντας του να μη γίνει η εκτέλεση. Το μετεμφυλιακό κράτος, οι πιέσεις του αμερικανικού παράγοντα και οι επιδιώξεις του παραστρατιωτικού ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών), εξέχον στέλεχος του οποίου ήταν ο μετέπειτα δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, που συμμετείχε στη σύνθεση του Στρατοδικείου που καταδίκασε τον Μπελογιάννη «εις θάνατον», δεν άφησαν περιθώρια.

Προς το απόσπασμα

Θα ακολουθήσει η ανακάλυψη από την Ασφάλεια των παράνομων ασυρμάτων που διατηρούσε το ΚΚΕ στην Καλλιθέα, για τους οποίους ωστόσο γνώριζε ήδη από καιρό. Στην υπόθεση θα εμπλακεί από το καθεστώς ο κρατούμενος Μπελογιάννης και έτσι η κατηγορία του από παράνομη κομμουνιστική δραστηριότητα θα μετατραπεί σε κατασκοπεία εις βάρος της Ελλάδος. Ο δρόμος για το εκτελεστικό απόσπασμα ήταν και πάλι ανοιχτός. Ο ίδιος το γνώριζε.

Διεθνής κινητοποίηση

Μέσα σε χρονικό διάστημα μίας εβδομάδας, η κυβέρνηση Πλαστήρα έλαβε περίπου 250.000 τηλεγραφήματα από όλο τον κόσμο, με τα οποία πολλοί επώνυμοι και μη ζητούσαν τη σωτηρία του Μπελογιάννη. Ανάμεσά τους ο Σαρλ ντε Γκολ και σχεδόν όλες οι προσωπικότητες της γαλλικής πολιτικής ζωής, καθώς και 159 βουλευτές των δύο μεγάλων κομμάτων της Μεγάλης Βρετανίας. Ο Πωλ Ελυάρ, ο Ζαν Κοκτώ, ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ, ο Ναζίμ Χικμέττ, ο Πάμπλο Πικάσο, ο Τσάρλι Τσάπλιν είναι μερικά μόνο από τα ονόματα διανοούμενων και καλλιτεχνών που προσπάθησαν να σώσουν τον Μπελογιάννη.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ:

«Τα δικαστήριά σας είναι δικαστήρια σκοπιμότητας. Γι’ αυτό δε ζητώ την επιείκειά σας. Αντικρίζω την καταδικαστική σας απόφαση με περηφάνια και ηρεμία. Με το κεφάλι ψηλά θα σταθώ μπροστά στο εκτελεστικό σας απόσπασμα. Αλλά είμαι σίγουρος πως θα ‘ρθει η μέρα, που οι ίδιοι δικαστές που τώρα με δικάζουν, θα ζητήσουν χάρη απ’ τον ελληνικό λαό. Δεν έχω άλλο τίποτε να πω».

«Θα έλεγα ότι «δε μιλάνε για σχοινί στο σπίτι του κρεμασμένου», γιατί ο κόσμος το ‘χει τούμπανο τι ρόλο παίζουν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα. Και εδώ μέσα αποδείχτηκε ο ρόλος τους, ακόμη και στις ανακρίσεις της Ασφάλειας. Οι κομμουνιστές δεν είναι όργανα των ξένων. Ο κομμουνισμός είναι πανανθρώπινο ιδανικό και παγκόσμιο κίνημα. Μπορεί ποτέ όργανα των ξένων να δημιουργήσουν ένα τέτοιο μεγαλειώδες κίνημα; Ποιος ξένος πράκτορας δίνει με τέτοια απλοχεριά τη ζωή του, όπως τη δίνουν χιλιάδες κομμουνιστές;»

«Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας… Ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο… και, όταν χρειαστεί, θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Έτσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα, με την καρδιά μας και με το αίμα μας».

Ήταν χαράματα Κυριακής, 30 Μαρτίου 1952, όταν σταμάτησε να χτυπάει η καρδιά ενός σπουδαίου ήρωα. Του Κομμουνιστή Νίκου Μπελογιάννη. Λειτουργώντας με λογική κοινού δολοφόνου,η κυβέρνηση Πλαστήρα, το κράτος των γερμανοτσολιάδων που είχαν μέσα σε λίγα μόλις χρόνια μετεξελιχθεί σε αμερικανοτσολιάδες, και οι υπερατλαντικοί πάτρονες του, οδήγησε στο εκτελεστικό απόσπασμα το Μπελογιάννη και τρεις συντρόφους του – τους Μπάτση, Αργυριάδη και Καλούμενο. Υπό το φως των προβολέων των στρατιωτικών οχημάτων, οι σφαίρες του μετεμφυλιακού αστικού κράτους θα έφερναν το βιολογικό τέλος του Ν.Μπελογιάννη. Δεν κατάφεραν όμως να «ξεμπερδέψουν» με τις ιδέες και τα ιδανικά για τα οποία ο ίδιος αγωνίστηκε και πάλεψε μέχρι τέλους.

Ο Μπελογιάννης, παρά το θάνατο του, είχε κερδίσει τους δολοφόνους του. Είχε σταθεί αγέρωχος και μαχητής μέχρι τέλους, νικώντας σε όλες τις φάσεις της μάχης που έδωσε απέναντι στους δήμιους του. Από την σύλληψη του μέχρι τις ανακρίσεις στην ασφάλεια και απ’ τα στρατοδικεία έως την εκτέλεση του, ο «άνθρωπος με το γαρύφαλλο» παρέμεινε, όπως θα έγραφε αργότερα ο Νίκος Ζαχαριάδης, «αλύγιστος, ολοκληρωτικά δοσμένος και προσηλωμένος στην υπόθεση του λαού»

ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ ΠΤΥΧΕΣ

• Η «υπόθεση Μπελογιάννη» απασχολεί ως σήμερα τους ιστορικούς - και όχι μόνον - καθώς πολλές είναι οι κρίσιμες λεπτομέρειες οι οποίες παραμένουν στο σκοτάδι. Με διάφορες αφορμές τα ζητήματα αυτά έρχονται κατά καιρούς στο προσκήνιο. Η Έλλη Παππά, συγκατηγορούμενη και συγκρατούμενη του Μπελογιάννη, η οποία γλίτωσε το απόσπασμα μόνο λόγω του ότι είχε γεννήσει λίγους μήνες πριν τον γιο τους, αφιέρωσε την πολιτική της διαθήκη («Μαρτυρίες μιας διαδρομής»), που κυκλοφόρησε από το Μουσείο Μπενάκη το 2010, στις σκοτεινές πτυχές της υπόθεσης.

• Από τις πιο κρίσιμες ήταν εκείνη που αφορούσε την απόπειρα του Πλουμπίδη να σώσει τον Μπελογιάννη την ύστατη ώρα από τον θάνατο. Πρόκειται για τη γνωστή ανοιχτή επιστολή που είχε στείλει προς τις Αρχές με την οποία αναλάμβανε όλη την ευθύνη δηλώνοντας έτοιμος να παραδοθεί προκειμένου να γλιτώσει ο σύντροφός του. Την επιστολή αυτή κατήγγειλε ο Ζαχαριάδης ως κατασκεύασμα της Ασφάλειας και τον ίδιο τον Πλουμπίδη ως «προδότη» και «χαφιέ». 
• «Το γιατί ο Ζαχαριάδης επέσπευσε την εκτέλεση του Νίκου αφαιρώντας κάθε νομική δυνατότητα αναβολής έκανα χρόνια να το βρω» έγραφε η Παππά επιρρίπτοντας πολιτικές ευθύνες στον Ζαχαριάδη, κάτι ωστόσο που έχει αρνηθεί τόσο το ΚΚΕ όσο και ο γιος του τότε ηγέτη Ιωσήφ Ζαχαριάδης, δηλώνοντας στο «Βήμα» (Ιούνιος 2010) ότι ο πατέρας του και το κόμμα «κίνησαν γη και ουρανό για να σωθεί ο Ν. Μπελογιάννης» μέσω της διεθνούς κινητοποίησης που οργανώθηκε.