Γεώργιος Πλήθων-Γεμιστός Ο αναβιωτής της ελληνική ιδέας και συνείδησης στον ύστερο Βυζαντινό Μεσαίωνα.

Σε λιγότερο απο έναν χρόνο θα γιορτάσουμε τα 200 χρόνια απο την έναρξη της εθνοκοινωνικής απελευθερωτικής επανάστασης του 1821.Η κυβέρνηση σε αγαστή συνεργασία με το ακαδημαϊκό κατεστημένο,ετοιμάζεται να διεξάγει αφιερώματα με αφορμή το ’21.Μέχρι εδώ τίποτα μεμπτό,καθώς κάθε κυβέρνηση και κάθε καθεστώς επιβάλλεται να διεξάγει ημερίδες και εορτασμούς με αφετηρία την επέτειο της εθνεγερσίας.Το πρόβλημα είναι πως προσωπικά φοβάμαι πως θα γίνουμε μάρτυρες μιας ‘παρέλασης’ αντεπιστημονικών,κατευθυνόμενων και ανθελληνικών θέσεων.

Το όλο κλίμα στους κόλπους της κυβέρνησης μου θυμίζει  το ντοκιμαντέρ του Σκαϊ για την ελληνική επανάσταση μια δεκαετία πρίν,με τον τίτλο:1821 η ‘γέννηση’ ενός Έθνους.

Αλήθεια δεν μας εξήγησε κανείς πως ένα έθνος που αποδεδειγμένα υπάρχει απο την περίοδο που χρησιμοπιούνταν η Γραμμική Β’,πως είναι δυνατόν να γενήθηκε το 1821;;;  Θα μπορούσα να δεχτώ οτι  ‘’ξαναγεννήθηκε’’ αλλά σε καμία περίπτωση το γεννήθηκε.Και αυτό όχι γιατί απλά δεν μου αρέσει και πάει κόντρα στα εθνικά μου ιδεώδη αλλά επειδή είναι καθαρά αντεπιστημονικό.Για κακή τύχη κάποιων πολιτικών και κατεστημένων ακαδημαϊκών υπάρχει ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός έξι(6) αιώνες πρίν που μιλάει για ελληνική ιδέα,συνείδηση και ταυτότητα.Πρίν λοιπόν χαλάσουμε την ‘σούπα’ σε μερικούς ας δούμε ποιός ηταν ο Πλήθων Γεμιστός.

Βιογραφία

Ο Γεώργιος Γεμιστός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1355 απο εύπορη αριστοκρατική οικογένεια,γεγονός που του έδωσε την ευκαιρία να αποκτήσει σημαντική  παιδεία  και να έχει πρόσβαση σε πληθώρα βιβλίων.  Η ακριβής ημερομηνία του θανάτου του οπως μας πληροφορει σχετικο χειρογραφο, ειναι η 26^η Ιουνιου 1452(ο Γεωργιος Τραπεζουντιος  αναγραφει οτι πεθανε σχεδον εκατον ετων). Ο τοπος γεννησεως του πιστοποιειται απο τον ιδιο του τον μαθητη, Βησσαριωνα, ο οποιος τον ονομαει  ΄΄Constantinopolitanum’’.  O Δούκας ωστοσο θεωρει ως πατρίδα του Γεμιστού τη Σπάρτη, αποψη την οποια υιοθετει ο Σαθας.    Παραλληλα αλλος μαθητης του, ο Ιερωνυμος Χαριτωνυμος(ο πρωτος Ελληνας των γραμματων  που εισηγαγε  τη διδασκαλια Ελληνικών στη Γαλλια)  θα γραψει στον Επιταφιο του για τον δασκαλο του: <<Ουκετι λοιπον περιωνυμος Σπαρτη, ουκετι Λακεδαιμων ευδαιμων, ουκετι Πελοποννησος ζηλουμενη>>  ενω τιμωντας τη σοφια του δασκαλου του αναφέρει «Λέγουσιν αυτόν ανώτερον του Μίνω και του Ροδαμάνθυος και του Αριστείδου· βεβαιούσι ότι τοσαύτη μεν ήτο η περί τους νόμους σοφία αυτού, ώστε, αν συνέβαινε ποτέ να απολεσθώσιν, ούτος θα εξέδιδεν αυτούς ακριβέστερον παντός Σόλωνος και Λυκούργου· τοσαύτη δε η περί την διανομήν του δικαίου ακρίβεια, ώστε ο τε ηττηθείς και ο νικήσας απήρχοντο αμφότεροι στέργοντες και προσκυνούντες.»        

Ο πατέρας του Γεωργιου Γεμιστου, Δημητριος, ειχε διατελεσει πρωτονοταριος της Αγιας του Θεου Σοφιας στην  Κωνσταντινουπολη στα τελη του 14^ου και στις αρχες του 15^ου αιωνα.  Αξια μνειας ειναι η φράση του Γρηγορίου του Μοναχου, στην γνωστη Μονωδια  ‘’τω σοφω διδασκαλω Γεωργιω τω Γεμιστω: ‘’Τις δ’ουτως απασης υπερειδε σωματικης θεραπειας, ουτω γενους εχων και ταυτα και σχηματος και λαμπροτητος, ωστε γουν των πολλων διαφερειν, ως ο γενναιος εκεινος και μεγας;;’’   Aπο τον χαρακτηρισμό ‘’ουτως γενους εχων’’  προκυπτει αναμφίβολα πως θα καταγοταν απο ευσεβεις και μορφωμενους  γονεις που συνδεονταν με την εκκλησια. Τουτο αλλωστε επιβεβαιωνεται και απο τον χαρακτηρισμο του Γεωργιου Σχολαριου, μεταπειτα αντιπαλου του για τους γονεις του: ‘’και ταυτα, ευσεβων και ιερων πατερων και σοφων γεγονως’’.

Η πνευματικη διαμορφωση του Γεμιστου αρχισε με το τυπικο προγραμμα σπουδων της Βυζαντινης  αριστοκρατικης εκπαιδευσεως. Παρακολουθησε τα τμηματα του trivium-γραμματικη, λογικη ρητορικη και του quadrivium-αριθμητικη, γεωμετρια, αστρονομια και μουσικη. Παραλληλα με την εγκυκλιο παιδεια ασχοληθηκε συστηματικα με ιστορικες, γεωγραφικες και αστρονομικες μελετες. Μελετησε τους χρησμους των Χαλδαιων βασιζομενους στους Νεοπλατωνικους φιλοσοφους του 5^ου αιωνα π.χ, Ιαμβλιχο, Προκλο, Σιμπλικιο, Δαμασκιο  ενω εδωσε την κυριοτερη εμφαση του στον  Πλατωνισμο και στον Νεοπλατωνισμο. Μελετησε τους κλασσικους συγγραφεις  Ξενοφωντα, Διοδωρο Σικελιωτη, Θεοφραστο, Πολυβιο και κυριως Πλουταρχο απο τον οποιο επηρεασθηκε πολλαπλα. Τοσος ηταν ο θαυμασμος του για τον Πλατωνα    και τοσο πολυ ενστερνιστηκε την Πλατωνική φιλοσοφία ώστε άλλαξε το ονομα του από Γεμιστός σε ‘Πλήθων’’, το οποίο φαινόταν αρχαιοπρεπέστερο και θύμιζε τον Πλάτωνα. (  Πλήθω σημαίνει «είμαι ή γίνομαι πλήρης από κάτι», παρόμοια σημασία έχει και το αρχαίο ελληνικό  γέμω. ).

Πληροφορίες για τους δασκαλους του Γεμιστου και για τη δραστηριοτητα του στα χρονια της νεοτητος του δεν εχουμε. Γνωριζουμε μονο οτι μαθητευσε στον κορυφαιο λογιο Δημητριο Κυδωνη, απο τον οποιο επηρεασθηκε πολλαπλα.  Πλατωνικος ο Κυδωνης ηταν αυτος που εμφυσησε στον Γεμιστο την αγαπη προς την φιλοσοφια γενικα και προς τον Πλατωνα ιδιαιτερα.  Εκτος απ’ αυτο, ελαβε ο Γεμιστος απο τον Κυδωνη την πολυμερεια και τη μορφωση, κατι που χρακτηριζε την ταση των λογιων της εποχης. Ως μεταφραστης του Θωμα του Ακυινατη ο Κυδωνης γνωριζε την λατινικη και σχολαστικη φιλοσοφια τα οποια εμαθε και ο Γεμιστος.

Πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό,ταξίδεψε σε πολλές περιοχές και ήρθε σε επαφή με πολλούς πολιτισμούς και θρησκείες. Συγκεκριμένα στο παράτολμο ταξίδι του στην Οθωμανοκρατούμενη Ανδριανούπολη ήρθε σε επαφή με το Ισλάμ και την οθωμανική κουλτούρα. Το γεγονός αυτό του έδωσε την ευκαιρία να συνειδητοποιήσει την φύση του εχθρού για το βυζαντινό κράτος,αλλά και τον εχθρό εντός του,που δεν ηταν άλλος απο το διεφθαρμένο αυτοκρατορικό σύστημα και την μεγάλη οικονομική και πολιτική επιρροή του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.  Συμφωνα με πληροφορια που διασωζει ο αντιπαλος του Γενναδιος  Σχολαριος,  οταν ο Πληθων  ηταν σην Αδριανουπολη, στην Ευρωπαικη πρωτευουσα του Οθωμανικου κρατους, μαθητευσε στον Εβραιο Ελισσαιο, ο οποιος τον μυησε στις διδασκαλιες του Ζωροαστρη. Ο Ελισσαιος συμφωνα με τα γραφομενα του Σχολαριου(ο οποιος προσπαθει να δικαιολογησει την επιλογη του να καψει το εργο του ‘’Νομων συγγραφη) στην επιστολη του στον Εξαρχο ηταν Ελληνιστης και  ηταν αυτος που οδηγησε τον Πληθωνα στην Πολυθεια, ενω αναφερει πως εκτελεστηκε απο τους Τουρκους. Ωστοσο οι γνωσεις του Γεμιστου για τον Ζωροαστρισμο φαινεται να επηρεαστηκαν απο Ελληνες συγγραφεις οπως του Πλουταρχου, των Νεοπλατωνικων αλλα και μεσω του Μ. Ψελλου. Κατέληξε στο συμπέρασμα πως αν δεν άλλαζε το σύστημα και δεν γινόντουσαν πνευματικές,οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις η αυτοκρατορία(το ρωμαίικο)ηταν καταδικασμένη. Με τον θανατο του Ιωαννη Ε Παλαιολογου το 1391  και με τη στεψη του Μανουηλ Β Παλαιολογου, του φιλοσοφου βασιλεα,  θα υπαρξει ευτυχης συγκυρια να γνωρισθουν και να συνδεθουν με αμοιβαια φιλια ο Γεμιστος και ο αυτοκρατορας.  Ο Μανουηλ θα εκτιμησει και θ’ αναγνωρισει την μορφωση και παιδεια του Γεμιστου. Ο Πλήθων γυρως το 1407 κατέφυγε στον Μυστρά που ηταν ασφαλής και τέθηκε υπό την προστασία των Παλαιολόγων.Οι ίδιοι αναγνωρίζοντας τις γνώσεις και τις ικανότητες του του έδωσαν διάφορα αξιώματα.  Ο θανατος του   Θεοδωρου Α  συμβαινει το καλοκαιρι του 1407 και αμεσως διοριζει ο Μανουηλ τον νεαρο Θεοδωρο Β Δεσποτη υπο την κηδεμονια ου μεγαλου δουκα Μανουηλ Φραγκοπουλου. Ο Γεμιστος αναλαμβανει τον ρολο του συμβουλου του νεαρου Δεσποτου μετα απο διαταγη του Μανουηλ.  Τουτο μας το δηλωνει ρητα ο ιδιος ο Δεσποτης Θεοδωρος σε αργυροβουλλο του το 1433 οταν γραφει: ‘’ο οικειος τη βασιλεια μου κυρ Γεωργιος ο Γεμιστος ηλθε μεν προ τινων ετων ορισμω του.... πατρος μου και ευρισκεται εις την δουλοσυνην ημων’’.  Απο τα λεγομενα του φαινεται λοιπον οτι ειχε το αξιωμα του ‘’οικειου’’ στην Αυλη του Δεσοτατου, που εχει κανει την εμφανιση του στην Βυυζαντινη αυλη απο την εποχη του Ανδρονικου Α.  Το αξιωμα που περιβληθηκε  αναφερεται αυτο του ‘’καθολικου κριτη’’, του ανωτατου δικαστικου λειτουργου. Η αναφορα αυτη στηριζεται στη μαρτυρια του Γρηγοριου Μοναχου, ο οποιος στην Μονωδια του χαρακτηριζει τον Πολυιστορα του Μυστρα ‘’του των Ελληνων μεγιστου δικαστηριου’’.  Απο αλλες πηγες προκυτει οτι ο Γεμιστος ηταν και Συγκλητικος, δεδομενου οτι μνημονευεται η υπαρξη Συγκλητου στο Δεσποτατο του Μυστρα. Με την παραχωρηση εκτασεων γης του Δεσποτατου απο τον Δεσποτη και τον αυτοκρατορα, ο Γεμιστος ανελαμβανε το αξιωμα του ‘’κεφαλη’’ της περιοχης.

Η μεταβαση του Γεμιστου στον Μυστρα πραγματοποιειται σε εναν χωρο στον οποιο συντελειται μια αξιοσημειωτη φιλολογικη    και πνευματικη αναγεννηση. Ειναι ιδιαιτερως αξιοπροσεκτη η ανθηση των τεχνων, της ζωγραφικης και αγιογραφιας   κτα τον 13^ο και 14^ο αιωνα. Δεν λησμονουνται τα Κλασσικα Γραμματα, τα οποια διδασκονται εντατικα και θεωρουνται απαραιτητη προυποθεση για την πληρη μορφωση. Η αυλη του Δεσποτατου οπως σημαιωνει ο Vasiliev, "στο καστρο του Μυστρα, ητο ενα μορφωτικον κεντρον, το οποιον ηλκεν μορφωμενους Ελληνες λογιους, σοφιστες και αυλικους."

Απο τον Μυστρά θα στείλει υπόμνημα στους   Παλαιολόγους αναγνωριζοντας την ασχημη κατασταση τοσο της αυτοκρατοριας οσο και την ελλειψη ομονοιας σε συνδυασμο με την αμορφωσια και τη διαφθορα που επικρατει στην Πελοποννησο με ριζοσπαστικές προτάσεις για μεταρρυθμίσεις. Στις επιστολες του προς τον Θεοδωρο, τον Ιωαννη και  στον αυτοκρατορα Μανουηλ Παλαιολογο  δινει ενα ιστορικο, φιλοσοφικο και ιδεολογικο υποβαθρο σχετικα με την αναγκη υπαρξης ορθης πολιτειας.  Για τον Πληθωνα ο  ηγετης μιας πολιτειας πρεπει να λειτουργει ως ενας ιατρος, να επιδιωκει οχι αυτο που φαινεται  ευχαριστο, αλλα να επιβαλλει το δικαιο ακομη κι αν αυτο ειναι επωδυνο ειτε για τους  διοικουμενους ειτε για τους ηγετες.  Ο Πληθων στις επιστολες του στους Παλαιολογους κανει ιστορικη αναφορα σε μεγαλα εθνη και πολεις που υπηρξαν ιστορικα μεγαλοι κατακτητες, μεταξυ αυτων αναφερει Αραβες, Ρωμαιους, Περσες, Σπαρτιατες(και τους υπολοιπους Ελληνες) και πλεον Τουρκους για να αιτιολογησει τη δυναμη και την μεγαλη κυριαρχια τους με εναν ξεκαθαρο κανονα: Ολα τα μεγαλα εθνη και οι λαοι οταν κυριαρχησαν παντου, το καταφεραν ακριβως επειδη ειχαν εναρετες και δικαιες πολιτειες με σωστους νομους, ηθη και εθιμα, ενω η καταρρευση του καθενος εξ’ αυτων οφειλεται στην διαφθορα και την παραμεληση αυτων απο την πλευρα του λαου και των ηγετων τους. Για αυτο στοχος των Ρωμαιων(Βυζαντινων) αυτοκρατορων πρεπει να ναι  η αναδιαμορφωση της πολιτειας προκειμενου να διαμορφωθει ενα δικαιο κρατος με πολιτες προθυμους να την υπερασπιστουν, κι αυτος ειναι ο μοναδικος τροπος να αντιμετωπιστουν οι Τουρκοι τους οποιους αποκαλει ‘’Παραπαμισαδες’’ απο την Ινδια τους οποιους ‘’ο Αλεξανδρος ο υιος του Φιλιππου με τους Ελληνες’’ συμφωνα με τον Πληθωνα   ’’επιβουλευτηκαν και νικησαν, σε εναν αγωνα που αποτελουσε παρεργο μερος της προελασεως που επιχειρησαν τοτε προς τη χωρα των Ινδων, τωρα επειτα απο πολυ καιρο πολυ μεγαλυτερες τιμωριες για εκδικηση για τα παθηματα που επαθαν εκ μερους μας επιβαλλουν σε εμας που ειμαστε Ελληνες’’. Ο Πληθων για την αντιμετωπιση της ασχημης καταστασης στην Πελοποννησο προτεινει αρκετα ριζοσπαστικα μετρα τα οποια θεωρουνται πρωτακουστα για την εποχη, φυσικα και για το δεσποτικο κρατους του Βυζαντιου. Αρχικα αναλυει τα διαφορα πολιτευματα(μοναρχια, αριστοκρατεια, δημοκρατια) εξηγωντας τις ιδιοτητες οπως σαφως και τα πλεονεκτηματα και τα μειονεκτηματα καθενων εξ’ αυτων, θεωροντας για τον τοπο εκεινη τη χρονικη τουλαχιστον στιγμη τη μοναρχια σαν το πιο ασφαλες. Ωστοσο πιστευει πως ο μοναρχης πρεπει να αποτελει ενα ειδος φιλοσοφου που να μην παρασυρεται απο τον πλουτισμο και τις ηδονες ουτε να ζει με πολυτελειες αλλα να λειτουργει παντα με συνεση και σωφροσυνη για το καλο της πολιτειας και να εχει οσο λιγοτερα πλουτη γινεται.  Το πιο ριζοσπαστικο ωστοσο που προτεινει ειναι την κοινοκτημοσυνη στην κατοχη της γης και καταργηση των γαιοκτημονων. Συγκεκριμενα ανεφερε πως τη γη πρεπει να την κατεχουν μονο εκεινοι που τη δουλευουν και μονο στο διαστημα που την εργαζονται θα μπορουν να ιδιοποιουνται  κομματια γης. Ζητα επισης την δημιουργία εθνικού στρατου και καταργηση των μισθοφορων που δεν ηταν παρα ανεμομαζωματα, ανθρωποι διεφθαρμενοι που πολεμουσαν για χρημα χωρις καμια τιμη, ελεγε πως ειναι μεγαλη ντροπη και παραλογισμος να στηριζεται κανεις στα κοινωνικα αυτα κατακαθια για να υπερασπιστει την τιμη και την υποληψη του, ενω παραλληλα θεωρουσε οτι ηταν απαραιτητο οι στρατολογημενοι να μην φορολογουνται,  ακριβως επειδη προσφερουν ηδη στην πολιτεια χωρις να χρειαζεται να εργαζονται σε γεωργια ή κτηνοτροφια που αποτελουσε σχεδον το συνολο του λαου στην Πελοποννησο.  Ζητα επισης εξορθολογισμο της φορολογιας  πραγμα που θα επερχετο πρωτιστως μεσω  επιβολης ενος εννιαιου εθνικου  νομισματος και απαγορευσης κυκλοφοριας ξενων νομισματων και που φυσικα θα οδηγουσε στην ανοδο του εμποριου και της βιοτεχνιας, ενω απο την αλλη ζητα φορολογηση των μοναστηριων επεξηγωντας ποσο αντιφατικο ειναι ανθρωποι που υποτιθεται δηλωνουν ‘’οσιοι’’ και ευλογημενοι απο το θεο να εχουν αναγκη να εισπραττουν απο το δημοσιο ταμειο για να ικανοποιουν τις αναγκες τους σαν ‘’παρασιτα’’ οπως τους αποκαλει για το κρατος.  Όπως ηταν φυσικό οι προτάσεις του δεν εισακούστηκαν.Παρόλα αυτά οι Παλαιολόγοι τον συμβουλεύονταν για όλα τα σημαντικά ζητήματα.Για αυτόν ακριβώς το λόγο στα 80 του χρόνια συμμετείχε στην επιτροπή που έστειλε το βυζαντινό κράτος στην Φλωρεντία με σκοπό την Ένωση της Καθολικής με την Ορθόδοξη εκκλησία.Στην ένωση αυτή αν και ο ιδιος δεν υπηρξε Χριστιανος αντιτάχθηκε δριμύτατα  στην Ενωση θεωρώντας την ως υποδούλωση στην Παπικη εκκλησια, κατι που ο ιδιος απευχονταν το ιδιο με την υποδουλωση του Ελλαδικου χωρου στους Τουρκους, μιας και θα αντιτασσονταν στο οραμα του για μια πολιτικη και πολιτιστικη αναγεννηση του Ελληνισμου. Περαν ομως απο τους  προφανεις πολιτικους λογους για τους οποιους αντιταχθηκε  στην ενωση των Εκκλησιων, ο Πληθων ειχε κι ενα φιλοσοφικο/θεολογικο υποβαθρο για να το πραξει αυτο, τον ιδιοτυπο φιλοσοφικο Πλατωνισμο του. Για την Πλατωνικη φιλοσοφια και θεολογια και την παραδοση των Ελευσινιων μυστηριων, η θεικη ουσια αποτελει μια αιωνια, αθανατη κι αμεριστη  πανσυμπαντικη ουσια  κι εν τελει απροσωπη, σε αντιθεση με το θεο των Αβρααμικων θρησκειων που αποτελει προσωπικη θεοτητα ανθρωπομορφικου χαρακτηρα, στην οποια ομως ολα τα ανθρωπινα οντα ανεξαιρετως μετεχουν δια της αθανατου ψυχης τους, μιας και για τον Πλατωνα ολοι οι ανθρωποι μετεχουν της Ουρανιας/θεικης φυσεως.  Συνεπως η Ορθοδοξη διδασκαλια και παραδοση  οτι το Αγιο πνευμα εκπορευονταν μονο απο τον πατερα κι οχι απο τον υιο οπως διδασκε η Ρωμαιοκαθολικη, ηταν πιο συμβατη σε συγκριτηστικο επιπεδο με τον Ενωθειστικο/Πολυθειστικο Πλατωνισμο του οπου ολα τα εμβια οντα μετεχουν της θειας προνοιας και φυσεως, εναντι του Ρωμαιοκαθολικου δογματος της εκπορευσης απο τον υιο που ετεινε να προσωποποιει για τη καλα τη θεια φυση και ιδιοτητα. Το «Περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος», αν και δημοσιεύτηκε κατά των Λατίνων, δεν άρεσε καθόλου στην ανατολική εκκλησία· o Μανουήλ ο Πελοποννήσιος, σε μια επιστολή του προς τον αυτοκράτορα χαρακτηρίζει τον Πλήθωνα «αθεώτατον» και «ματαιόφρονα», ενώ θεωρεί ότι το εν λόγω σύγγραμμα γράφτηκε «υπούλως», με στόχο να «διαχλευάσει» την ορθόδοξη πίστη και «κατά της ημών των Χριστιανών θεοσοφίας».   Για τον αντιπαλο του Γενναδιο Σχολαριο αυτο το συγγραμα ηταν ολοφανερα μια ‘’ενδειξη’’ προσχωρησης του Πληθωνα στην Πολυθειστικη σκεψη του αρχαιου παγανισμου κατα τα προτυπα της Πλατωνικης διδασκαλιας και εγκαταλειψης του Χριστιανικου δογματος.

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του δέχτηκε το πλήγμα απο τον πρώην μαθητή του,τον Γενάδιο Σχολάριο που έμελλε να γίνει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.Τον κατηγόρησε για παγανισμό και προσπάθεια επαναστροφής των Ελλήνων στην παλαιά θρησκεία.Δεν δίστασε μάλιστα να κάψει δημόσια το έργο του:’Νόμων Συγγραφή’ μια και στο συγκεκριμενο εργο οι ιδεες που προεβαλλε ολοφανερα στεκονταν περα για περα εναντια στις Χριστιανικες διδασκαλιες.  Στο εργο του αυτο ο Πληθων προσεδιδε θεικη υποσταση στον Ουρανο, τους Πλανητες και τα αστρα αποδιδοντας τους αθανατες ψυχες οπως και σε ολο το συμπαν κατα τα προτυπα της Ελληνικης μυθολογιας. Αποδεχονταν την κοσμολατρεια της Αρχαιας Ελληνικης θρησκειας και τη διδασκαλια του Πλατωνισμου με την πιστη  αυτος ο κοσμος αποτελει ενα κοσμημα, μια υλικη εκδηλωση αιωνιων κι αθανατων αρχετυπων ενος απροσωπου ουσιοκρατικου δημιουργου  τα οποια αρχετυπα ο Πλατων αποκαλει Ιδεες(βλεπε θεωρια των ιδεων) κι   αποδεχοταν την αιωνιοτητα του συμπαντος, της υλης, της φθορας και της γεννεσεως αναιρωντας πληρως την ιδεα της εκ του μηδενος δημιουργιας οπως στην περιπτωση της Χριστιανικης διδασκαλιας  καθως   μιλουσε κατα τα Πλατωνικα προτυπα για μετενσαρκωση αθανατων ψυχων, ενω για τον ιδιο σε αντιθεση με τις αντιληψεις ‘’σοφιστων’’ οπως αποκαλει  τους ο Πληθων    οσους αντιτιθονται στην ‘’αληθεια’’(υπονοωντας εμμεσα και τους Χριστιανους), δεν υπαρχει καμια αιωνια λητρωση και παντα στην απειροτητα του χρονου οι ανθρωπινες ψυχες θα επιστρεφουν στη ζωη με διαφορετικα σωματα, αναιρωντας ετσι τοσο τις Χριστιανικες Εσχατολογιες περι Δευτερας Παρουσιας, οσο και τη Νεκρανασταση. Αλλωστε ο ιδιος  εχοντας ηδη  ασκησει κριτικη στον Αριστοτελισμο(που αποτελουσε το φιλοσοφικο ρευμα που ειχε ενσωματωθει εντονα στην Ρωμαιοκαθολικη και Ορθοδοξη παραδοση) ειχε κινησει ηδη τις υποψιες απο τον Σχολαριο για τις παγανιστικες του τασεις, μιας και συμφωνα με το Σαθα, εκεινη την περιοδο ο Πλατωνας αντιμετωπιζονταν με καχυποψια απο την εκκλησια ως ο πιο ‘’επικινδυνος’’ φιλοσοφος που θα οδηγουσε τους αναγνωστες του στην ‘’ειδωλολατρεια’’.  Ο Πλήθωνας θα απεβιώσει τελικά το 1452,προλαβαίνοντας ευτυχώς για αυτόν να μην δεί την Οθωμανική κατάκτηση του ελλαδικού χώρου και την κατάλυση της αυτοκρατορίας.Η σπορά του όμως έμελλε να πάει στην Ιταλία, οταν ο Ιταλος Σιγισμονδος Μαλατεστα ανακαλυψε τον ταφο του παραμελημενο στο Μορια κι ως εκ τουτου αποφασισε να το μεταφερει στην Ιταλια. Το σωμα του αναπαυεται στο Ριμινι στο Ναο του Αγιου Φραγκισκου. Πολλοί μαθητές του όπως ο επίσκοπος Νίκαιας Βισαρρίων,ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης,ο Ιωάννης Αργυρόπουλος και άλλοι κατέφυγαν στην Ιταλία μετά την οθωμανική κατάκτηση και μεταλαμπάδευσαν τις διδαχές του δάσκαλου τους,όντες οι θεμέλιοι λίθοι του Ουμανισμού και της Αναγέννησης στην δύση. Ο ιδιος ωστοσο ειχε ηδη ασκησει τη φιλοσοφικη του επιρροη στην μοναρχια της Φλωρεντιας εχοντας επαφες με τον Κοσμα των Μεδικων(Cosimo de Medici) ο οποιος επηρεασμενος απο την Πλατωνικη διδασκαλια θα χρηματοδοτησει την ιδρυση της Νεοπλατωνικης ακαδημιας της Φλωρεντιας σε συνεργασια με τον Ουμανιστη φιλοσοφο Marsilio Ficino,   που θα αποτελεσει ενα απο τα σημαντικοτερα κεντρα της αναγεννησεως στη Δυση  καθως και της εισαγωγης του Πλατωνισμου  στην Ευρωπη.

Γέωργιος Πλήθων Γεμιστός:Ο εκπρόσωπος της ελληνικής εθνικής ιδέας

Ο Πλήθων απο μόνος του είναι ένα σημαντικό όπλο όσον αφορά τις αντεθνικές και αντεπιστημονικές απόψεις περί μη συνέχειας του Ελληνισμού.Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε απο τα έργα του είναι αποκαλυπτικές.

Θα ξεκινήσουμε απο το πιο γνωστό.Στο υπόμνημα του πρός τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο,με τίτλο «Τα περί των Πελοποννησιώ πραγμάτων»,αναφέρει τα εξής:

"εσμέν γαρ ών ηγείσθέ τε και βασιλεύετε Έλληνες το γένος, ως ήτε φωνή και πάτριος παιδεία μαρτυρεί"

Έχουμε λοιπόν την άποψη που είχε πως δεν ηταν αφηρημένα κάποιοι Χριστιανοί υπήκοοοι του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους,αλλά Έλληνες. Ως προς αυτο το κομματι, της  αναγνωρισης των κατοικων του Ανατολικου Ρωμαικου κρατους ως ‘’Ελληνες τω γενος’’, ο Πληθων δεν πρωτοτυπει, μιας και εχουμε αναφορες απο αρκετους προγενεστους συγγραφεις αυτου να καταδεικνυουν συνειδηση περι καταγωγης απο το Ελληνικο ‘’γενος’’, μεσα σε αυτους τον Πατριαρχη Ιωσήφ Α' τον Γαλησιώτη ή αλλιώς "Ομολογητή"      ο οποιος ειχε δηλωσει   ‘’ "Ελληνες όντες τω γένει, Ρωμαίους εαυτούς ονομάζομεν, και αληθώς γε μην, εκ γαρ της νέας Ρώμης η παρωνυμία αύτη προσκεκλήρωται ημίν".  Η πρωτοτυπια του Πληθωνα εγκειται στο οτι περαν της καταγωγης των συμπολιτων του απο τους αρχαιους που  θεωρειται δεδομενη, προτασσει επιστροφη  στα ηθη και  μιμηση στα προτυπα των προγονων και διαμορφωση μιας πολιτειας Ελληνικου εθνικου χαρακτηρα.

 Για ποιά λοιπόν εθνογένησση μας μιλούν οι αναθεωρητές και οι μεταμοντερνιστές ακαδημαϊκοί;;;

Φυσικά θα μπορούσε κάποιος να πεί πως η ελληνική ταυτότητα και η καταγωγή των υπηκόοων των Βυζαντίου ηταν απλά μια φαντασιώση ενός μορφωμένου φιλοσόφου.Είναι όμως έτσι;

Στο ίδιο υπόμνημα στα «Περί των εν Πελοποννήσω πραγμάτων» αναφέρει:

«Έλλησι σε ουκ έστιν ευρείν ει τις άλληοιοιοτέρα χώρα, ουδέ μάλλον προσήκουσα, η Πελοπόννηος τε [...]. Ταύτην γαρ δηφαίνονται την χώραν Έλληνες αεί οικούντες οι αυτοί εξότουπερ άνθρωποδιαμνημονεύουιν, [...] ουδέ επήλυδες κατασχόντες, άλλους υφ’ ετέρων το αυτό έστινότε πεπονθότες. Αλλ’ Έλληνες τήνδε την χώραν τουναντίον αυτοί γε αεί φαίνονται κατέχοντες, ούτε ταύτην εκλιπόντες»

Ο Πλήθων αναφέρει καθαρά πως θεωρεί την Πελοπόνησσο ως την κυτίδα του ελληνικού πολιτισμού και τους κατοίκους αυτής ως χαρακτηριστικότερα δείγματα του Ελληνισμού.Αν κρίνουμε απο αντεπιστημονικές απόψεις που βρήθουν απο ανακρίβειες και εμπάθεια πως οι κάτοικοι της Πελοπονήσσου είναι απόγονοι Σλάβων και Αλβανών,θα πρέπει να θεωρήσουμε τον Πλήθωνα αν όχι ψεύτη,τουλάχιστον άτομο με απίστευτα ζωηρή φαντασία.Γιατί πως αλλιώς θα μπορούσε σε τόσους Σλάβους και Αλβανούς στο μέρος που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του,να δεί τους Έλληνες της κλασσικής και ελληνιστικής περιόδου;Προφανώς  οι  Σλάβοι και οι  Αλβανοί   αν υπήρχαν ήταν σε μεγαλο βαθμο αφομοιωμένοι απο τον ελληνικό πληθυσμό που αποτελούσε την συντριπτική πλειοψηφία.

Ο Πλήθων σε καμία περίπτωση δεν πιστεύει πως μπορεί να αλλάξει τον χαρακτήρα της αυτοκρατορίας .Αυτό που τον ενδιέφερε ηταν η ίδρυση ενός Έθνους-Κράτους με αρχή την Πελοπόνησσο και την σταδιακή επανελλήνιση και των λοιπών περιοχών.Ο πυρήνας θα ηταν η Πελοπόνησσος και για αυτό θεωρούσε επιτακτική ανάγκη να γίνουν οχυρωματικά έργα στο εξαμίλι στην Κόρινθο με σκοπό να ανακοπεί μια μελλοντική οθωμανική εισβολή.Θα αναφερθώ εδώ μάλιστα στην άποψη στην κατάργηση των μισθοφορικών στρατών και την δημιουργία ενός εθνικού ελληνικού στρατού.Η άποψη του αυτή για δημιουργία εθνικού κράτους και στρατού ηταν ιδιαίτερα προοδευτική για την εποχή της,καθώς οι ιδέες αυτές ήρθαν στο προσκύνιο 3,5 αιώνες αργότερα με την Γαλλική Επανάσταση.

Οι εχθροί του στέκονται σε κάποια μελανά σημάδια της διδασκαλίας του,όπως ηταν η πρόταση του να θανατόνονται οι ομοφιλόφιλοι και οι κτηνοβάτες.  Πρεπει ωστοσο να θυμηθουμε οτι το εργο ‘’Νομων συγγραφη’’ αποτελει μιμηση τοσο σε υφος οσο σε μεγαλο βαθμο και στα γραφομενα του  πνευματικου του πατερα του ιδιου του Πλατωνα,  ενω ο ιδιος ο Πλατων στο εργο του ‘’Νομοι’’  χαρακτηριζει κατα τον ιδιο τροπο στο πρωτο βιβλιο την ομοφυλοφιλια ‘’παρα φυσιν’’. Μπορεί να μας φαίνεται σκληρό κάτι τέτοιο σήμερα,αλλά πρέπει να το μελετήσουμε με βάση τις συνθήκες της εποχής εκείνης.Τέτοιες συμπεριφορές ηταν συνδιασμένες με κατώτερες συμπεριφορές και ανθρώπους που θα στέκονταν εμπόδιο στα σχέδια του Πλήθωνα για την επανελλήνιση των κατοίκων της αυτοκρατορίας.Σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να ακολουθήσει τον Πλήθωνα και τις ιδέες του ούτε ένας ομοφιλόφιλος,ούτε ένας κτηνοβάτης,μιας και το ελληνικό πνεύμα και η ανάγκη δραστηριοποιήσης των Ελλήνων απέναντι στην Οθωμανική άπειλη δεν θα συγκινούσαν κανέναν απο τους παραπάνω.Ο ομοφιλόφιλος προφανώς και δεν θα πολεμούσε(δυστυχώς όπως αποδείχτηκε όχι μόνο αυτός) και φυσικά ο κτηνοβάτης θα ηταν δέσμιος της διαστροφής του.Θα κακοποιούσε σεξουαλικά ζωά το ίδιο με τους Οθωμανούς,όπως οταν τα κακοποιούσε με τους Βυζαντινούς.

Ο Πλήθωνας διακρίνονταν για ένα ιδιόρυθμο ανθρωπιστικό ιδεώδες.Την ίδια στιγμή που αποζητούσε τον θάνατο για τους παραπάνω διακύρησε πως πρέπει να καταργηθούν τα βασαναστηρία και η τιμωρία του ακρωτηριασμού  με την αιτιολογία του πως:

«βαρβαρικόν τι, και ουχ Ελληνικόν»

Η πρόνοια του αυτή αποδεικνύει πως οι εξωφρενικά βαριές ποινές που πρόεβλεπε για τη ζωοφιλία και την ομοφυλοφιλία είχαν να κάνουν περισσότερο με την πολιτική και όχι τόσο με την ηθική του σκοπιά, κατι αλλωστε που ομολογει ο ιδιος στην αρχη του κεφαλαιου που πραγματευεται με το ζητημα των ποινων σαν προυποθεση για κοινωνικη οργανωση ‘’αν πρεπει ο ανθρωπος να ειαι πανω απ’ ολα κοινωνικος πολιτης κι οχι να ζει σαν μοναχικο αγριμι’’(‘’ειγε και πολιτην προς τοις αλλοις ον ανθρωπον, και ου μονωτην τινα δει’’).

  Σαφέστατα ο Πλήθων όπως απεχθανόταν την Οθωμανική επιβολή,το ίδιο απεχθάνοταν και την δυτική με την προβιά της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.Πάνω απο όλα πάνω απο όλους ηταν Έλληνας και θα έκανε τα πάντα που θεωρούσε πως συνέφεραν το αγαπημένο του Έθνος. Αυτό ο Σχολάριος και η κλίκα του Πατριαρχείου ηταν κάτι που δεν θα του συγχωρούσαν ποτέ.Εκείνους δεν ενδιέφερε καθόλου η τύχη των Ελλήνων αρκεί απλά να υπήρχαν ώστε να έχουν το ποίμνιο τους.Όσα προνόμια είχαν επι Βυζαντίου τα διατήρησαν και με τους Οθωμανούς και άφησαν ως αφετηρία τον σκοταδισμό της Οθωμανοκρατίας και την μη συμμετοχή των Ελλήνων στην Αναγάγέννηση(κάτι που πληρώνουμε μέχρι σήμερα).Για τους σχεδιασμούς λοιπόν της κεφαλής της Εκκλησίας,άνθρωποι σαν τον Πλήθωνα ηταν ανεπιθύμητοι και επικίνδυνοι.

Στην Ελλάδα το 2020 πόσοι γνωρίζουν για αυτόν τον μεγάλο φιλόσοφο και ελληνοδιδάσκαλο;Γιατί δεν διδάσκεται το έργο του στα σχολεία της χώρας και τον σημαντικό του ρόλο στον επανακαθορισμό της ελληνικής εθνικής ταυτότητας;Γιατί δεν υπάρχει σε κάποιο κεντρικό σημείο κάποιο άγαλμα του,η έστω προτομή του;Δεν έχω σκοπό να απαντήσω αλλά αφήνω τα παραπάνω ερωτήματα στην κρίση των αναγνωστών.

 

Βιβλιογραφία

Λίνου Γ. Μπενάκη, «Γ. Γ. Πλήθων»,Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τ.Θ΄, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1980

Θεόδωρος Στ. Νικολάου, Πληθωνικά, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2004.

C. M. Woodhouse, George Gemistos Plethon: The Last of the Hellenes. Oxford University Press

Γεωργιος Πληθων Γεμιστος- Νομων συγγραφη Εκδοσεις Ζητρος

Χρηστου Π. Μπαλογλου: Γεωργιος Πληθων Γεμιστος-Επι των Πελοποννησιακων πραγματων- Εκδοσεις ελευθερη σκεψις

Niketas Sinniosoglou- Radical platonism in byzantium: illumination and utopia in gemistos plethon 2011